W naszej kulturze gniazdo jest symbolem bezpieczeństwa i wspólnoty. Niektóre gniazda są używane przez dziesiątki lat i przez wiele pokoleń.

Systematycznie rozbudowywane i remontowane, z biegiem czasu osiągają potężne rozmiary np. gniazdo bociana nierzadko mierzy 2m wysokości. Ulokowane na kominie, dachu lub słupie, składa się z warstw ździebeł i gałązek o ażurowej konstrukcji. Z daleka wygląda na niechlujne, ale w rzeczywistości jest bardzo starannie zbudowane.

Różne ptaki budują różne gniazda, ale wszystkie służą zabezpieczeniu jaj i młodych przed drapieżnikami i warunkami atmosferycznymi, a także są noclegiem dla dorosłych osobników. Jeśli jakiś drapieżnik zlokalizuje gniazdo, to ginie cały lęg młodych, które są jeszcze całkowicie bezbronne. To dlatego w okresie karmienia piskląt ptaki dorosłe wykazują najwyższą ostrożność. Zawsze podlatują do gniazda ostrożnie, upewniając się czy nie podąża za nimi jakiś drapieżnik. Niektóre z budowanych przez ptaki gniazd są prawdziwymi dziełami architektonicznymi, inne zaś po prostu wygrzebaną dziurą w ziemi. Do budowy gniazd ptaki wykorzystują: trawę, gałązki, liście (w tym igły), mech, porosty, bawełnę, pajęczynę, kokony, sierść, pióra, szkielety wyrzuconych z gniazda piskląt, nici i papier.

Gołębie budują niszę z cienkich gałązek, drozdy i inne ptaki śpiewające budują przypominające puchar gniazda z trawy, włosia, błota i gałązek umieszczone w rozwidleniu gałęzi i chronione przez otaczające konary. Trzcinniczek buduje bardziej skomplikowane konstrukcje. Utkane są one wokół równoległych łodyg trzciny i kolebią się na wietrze. Jerzyki i niektóre jaskółki umieszczają swoje gniazda przytwierdzając je pod okapami dachów lub do pionowych ścian budynków.

Wiele ptaków wykorzystuje na mieszkanie istniejące dziuple, a niektóre np. dzięcioły, czy tukany - same powiększają otwory w pniach drzew. Brzegówki i zimorodki wykopują gniazda w urwiskach ziemnych lub piaszczystych skarpach. Perkozy chronią swoje jaja przed lądowymi drapieżnikami umieszczając je w niekiedy pływających na wodzie gniazdach.

Przestraszona samica, zanim ucieknie w bezpieczne miejsce, przykrywa jaja grubszą warstwą roślin. Sikory modre w budowane gniazda wplatają zioła np. lawendę, miętę i krwawnik, ponieważ rośliny te mają wpływ na bakterie żyjące na skórze tych ptaków. U niektórych gatunków gniazdo budują samce, u innych samice, a jeszcze u innych - para ptaków. Niektóre ptaki takie jak np. kukułka składa jaja w cudzym gnieździe.